JAK PRZEKONANIA PRZYSŁANIAJĄ LOGICZNE MYŚLENIE?
ABSTRAKT
Błędy poznawcze to nieodłączna część naszego życia. Jednym z nich jest wyższość przekonań nad logicznym myśleniem, w tym przypadku w nawiązaniu do polityki. Wysokie zdolności analityczne nie pomagają w poprawnej interpretacji prostych danych, które są niezgodne z poglądami osoby rozwiązującej zadanie. Natomiast informacje, które wydają się być nieistotne społecznie oraz nie wywołują skrajnych emocji, są przetwarzane normalnie.
BADANIA
Wyobraź sobie kontrowersyjną i społecznie istotną dyskusję ze znajomym, którego cechują wysokie zdolności analityczne. W pewnym momencie przedstawiasz mu niepodważalne dowody, które wspierają twoją tezę, jednak rozmówca zdaje się ich nie zauważać (a nawet zaprzecza twoim dowodom, nie posiadając własnych!). Wtedy z pewnością obudzi się w Tobie refleksja pod tytułem: „Dlaczego tak logiczny człowiek, jak on, może myśleć tak nielogicznie?”. Okazuje się, że to zjawisko jest bardziej powszechne, niż mogłoby się wydawać.
W badaniach wykazano, że wysokie zdolności logiczno-matematyczne mogą nie być przydatne w sytuacji, w której wynik nie zgadza się z przekonaniami danej osoby (Kahan i in., 2013). Przebadano ponad 1100 osób dorosłych, które na samym początku zapytano o poglądy polityczne i poproszono o rozwiązanie testu badającego zdolności związane z obliczeniami oraz interpretowaniem wyników. Następnie badanych podzielono na cztery grupy, w których mieli dokonać analizy przedstawionych danych. Poprawna interpretacja sugerowała:
- Skuteczność kremu zwalczającego wysypkę
- Nieskuteczność kremu zwalczającego wysypkę
- Mniejszą liczbę przestępstw, gdy posiadanie broni jest zakazane
- Mniejszą liczbę przestępstw, gdy posiadanie broni jest legalne
JAK PRZEKONANIA PRZYSŁANIAJĄ LOGICZNE MYŚLENIE?
Osoby o większych zdolnościach matematycznych częściej potrafiły wskazać prawidłową odpowiedź w przypadku wyników związanych z kremem (niezależnie od tego, czy wynik wskazywał na jego skuteczność bądź nieskuteczność). Była to informacja neutralna, która nie wywoływała wśród badanych skrajnych emocji. Sprawa komplikowała się, wówczas gdy poruszany temat był istotny społecznie i dotyczył poglądów osób biorących udział w badaniu. Jeśli spodziewany wynik przeczył przekonaniom osoby uzdolnionej matematycznie, popełniała ona wówczas podobne błędy, jak osoba pozbawiona tych zdolności (Kahan i in., 2013).
Uzdolnieni matematycznie liberałowie (przekonani, że zakaz dostępu do broni wpłynie na spadek aktywności kryminalnej) oraz konserwatyści (wierzący, że powszechny dostęp do broni spowoduje spadek przestępczości) do końca polegali na swoich przekonaniach. W jednym i drugim przypadku, gdy prawidłowa odpowiedź przeczyła ich poglądom, interpretowali ją niewłaściwie! Wysokie zdolności logiczno-matematyczne nie miały tu najmniejszego znaczenia, a analizowanie danych było pobieżne i automatyczne. Odwrotnie było oczywiście w sytuacji, gdy osoby zgadzały się z prawidłowym wynikiem (wtedy potrafiły poprawnie zinterpretować dane (Kahan i in., 2013).
PODSUMOWANIE
Pytanie brzmi: z czym to jest związane? Kahan (2013) sugeruje, że badani nie korzystali wówczas ze swoich zdolności matematycznych (uznali, że nie są im w tej sytuacji potrzebne, bo odpowiedź była dla nich oczywista). Odpowiedzi zgodne z naszymi przekonaniami nasuwają się na myśl jako pierwsze, dlatego ich dalsza analiza może być powierzchowna i niepełna.
Jak łatwo można zauważyć, ślepa wiara we własne przekonania może nieść za sobą negatywne konsekwencje. Zapobiec temu może krytyczne myślenie, które zminimalizuje szanse popełnienia błędów poznawczych, a także przyjęcie innej perspektywy myślenia niż ta, której kurczowo się trzymamy (Kosakowska-Berezecka, Besta, 2017).
ŹRÓDŁA:
- Kahan, D. M., Peters, E., Dawson, E. C., Slovic, P. (2013). Motivated numeracy and enlightened self-government. Yale Law School, Public Law Working Paper No. 307.
- Kosakowska-Berezecka, N., Besta, T. (2017). Między grupami. Przewodnik po relacjach z ludźmi, którzy się od nas różnią. Sopot: Smak Słowa.