PRZECIEŻ WSZYSCY TAK SĄDZĄ. CZYM JEST EFEKT FAŁSZYWEJ POWSZECHNOŚCI
ABSTRAKT
Efekt fałszywej powszechności to skłonność do przeceniania stopnia powszechności własnych przekonań. Powodem tego zjawiska jest podwyższona dostępność umysłowa oraz świadomość możliwości podbudowania poczucia własnej wartości. Ponadto, opisywany błąd atrybucji jest popełniany częściej przez grupy mniejszościowe.
WSTĘP
Kilka dni temu rozmawiałem z kolegą, który stwierdził, że przynajmniej trzy czwarte jego znajomych z uczelni popiera karę śmierci. Aby to zweryfikować, postanowił zapytać kilka osób z grupy o ich poglądy na ten temat. Okazało się, że większość z nich była przeciwko karze śmierci. Dlaczego kolega w tak znacznym stopniu się pomylił? Czy nie znał na tyle dobrze swoich znajomych? Zgodnie z terminologią psychologiczną, pojawiła się u niego deformacja atrybucji, a konkretniej jeden z jej typów: efekt fałszywej powszechności. Jest to skłonność do przeceniania powszechności własnych poglądów oraz przekonań, a niedocenianie alternatywnych (Ross, Green, House, 1977).
BADANIA
Pierwsze badania na ten temat polegały na przedstawieniu wybranym osobom historyjki, która miała dwa możliwe zakończenia (Ross, Green, House, 1977). Zadaniem badanych było określenie, którą możliwość wybierze bohater oraz co wybraliby oni sami. Zdrowy rozsądek podpowiada, że powinni wybrać jednakowe zakończenie zarówno z perspektywy własnej jak i bohatera – i tutaj logiczne rozumowanie nie zawodzi, bo faktycznie w większości przypadków tak się stało. Konsekwencje takiego przeświadczenia mogą wpłynąć negatywnie na relacje interpersonalne – osobę, która zachowa się niezgodnie z naszymi przypuszczeniami, możemy niesłusznie posądzić o podejmowanie złej decyzji, nie zważając na fakt, że jest ona zwyczajnie inna od naszej. A dobrze wiemy, że inna nie znaczy gorsza!
Opisywane zjawisko zostało zweryfikowane również w Polsce (Wojciszke, 2002). Zapytano Polaków o osobiste poglądy dotyczące aborcji (postawa za, pośrednia oraz przeciw). Następnie poproszono ich o określenie jaki procent społeczeństwa myśli tak samo, jak oni. Okazało się, że niezależnie od przyjętej postawy, badani zawyżali liczbę osób, które miały mieć podobne przekonania (badani zawyżali liczbę osób mających postulować postawę przeciw aborcji prawie 5-krotnie!)
PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA
Wyróżnia się dwa czynniki, które powodują efekt fałszywej powszechności (Wojciszke, 2011).
- Jednym z nich jest podwyższona dostępność umysłowa, która ułatwia skupianie się na własnych przekonaniach, natomiast utrudnia rozpatrywanie alternatywnych poglądów (na przykład takich, które są według nas pozbawione logiki). Jeśli osoba myśli inaczej od nas w sytuacji, w której jesteśmy pewni swojej słuszności, to nierzadko mogą ją spotkać nieprzyjemne inwektywy.
- Po drugie, przecenianie własnych poglądów wiąże się z założeniem, że są one słuszne, a to prowadzi do podwyższenia poczucia własnej wartości. Nie dziwota więc, że opisywany błąd atrybucji jest przez nas często popełniany.
PODSUMOWANIE
Co więcej, przecenianie własnych poglądów pojawia się częściej w grupach mniejszościowych z powodu częstszych ataków na ich przekonania (co nie jest zaskakujące, gdyż są one podważane przez większość, która ma odmienne zdanie). Przecenianie stopnia słuszności własnych poglądów oraz uważanie ich za bardziej moralne koreluje ze sobą, tworząc syndrom wojowniczej mniejszości (Wojciszke, 2002). Jest to zjawisko polegające na skłonności do narzucania innym własnych poglądów. W niektórych przypadkach może to stanowić zagrożenie, ponieważ osoby wykazujące te skłonności są w stanie robić to z duża skutecznością.
ŹRÓDŁA:
- Ross, L., Greene, D., House, P. (1977). The “False Consensus Effect”: An Egocentric Bias in Social Perception and Attribution Processes. Journal of Experimental Social Psychology, 13, 279-301.
- Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
- Wojciszke, B. (2011). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.