JAK LĘK WPŁYWA NA SELEKTYWNOŚĆ UWAGI?
ABSTRAKT
Lęk to stan pojawiający się w sytuacjach nieokreślonego i niejasnego niebezpieczeństwa. Uwaga natomiast pozwala na wykrywanie bodźców, które są w danym momencie najistotniejsze dla osoby. Co zatem dzieje się, gdy owe „istotne” sygnały mają charakter zagrażający? Czy lęk może „podpowiadać” nam, jakie informacje należy w danej chwili przetwarzać?
WSTĘP
Ludzki umysł posiada ograniczone możliwości przetwarzania informacji (Nęcka, Orzechowski i Szymura, 2006). Aby uniknąć przeładowania systemu poznawczego ich nadmiarem, wykorzystuje on uwagę, czyli system, który umożliwia selekcjonowanie docierających do nas bodźców. Oznacza to, że przetwarzaniu ulegają informacje w danej sytuacji dla nas istotne, natomiast sygnały nieważne bądź zakłócające są odrzucane. Uwaga nie jest jednak systemem niezawodnym. W pewnych warunkach jej działanie może zostać zakłócone – mówimy wówczas o tzw. tendencyjności uwagi. Do takich sytuacji zaliczamy m.in. te, w których odczuwamy lęk. Przekonajmy się, w jaki sposób „lękotwórcze” okoliczności mogą wpływać na działanie naszej uwagi.
Warto zauważyć, że bodźce potencjalnie zagrażające już same w sobie automatycznie przyciągają uwagę, co oznacza, że potrafimy wykryć je wśród innych szybciej, niż bodźce neutralne (Holas i Brzezicka, 2009). Nie bez znaczenia jest także nasz poziom lęku jako cechy. Osoby wysokolękowe mogą wykryć sygnały niebezpieczeństwa nawet przy niewielkim ich natężeniu, podczas gdy osoby niskolękowe mogą ich w ogóle nie dostrzec (Wilson i MacLeod, 2003, za: Holas i Brzezicka, 2009). Wreszcie, istotne są także okoliczności, w jakich się znajdujemy. Przykładem może tu być „naturalnie lękotwórcza” sytuacja obawy o własne zdrowie bądź zdrowie innych.
BADANIE I WYNIKI
Lesley Parkinson i Stanley Rachman (1980, za: Rachman, 2005), badając wpływ niezaaranżowanego stresu na reakcje emocjonalne, pozyskali dane dotyczące selektywności uwagi u kobiet odczuwających lęk. W grupie badawczej znalazły się matki oczekujące na operacje ich dzieci. Grupę kontrolną tworzyły natomiast matki posiadające dzieci w tym samym wieku, ale niepoddawane w tym czasie żadnym zabiegom medycznym. Zadaniem obu grup było wykrycie i powtórzenie słów eksponowanych w czasie słuchania przez osoby badane muzyki. Słowa pojawiały się losowo na pięciu coraz wyższych poziomach głośności (głośność muzyki pozostawała na stałym poziomie). Prezentowane słowa różniły się też znaczeniem – 10 z nich związanych było ze stresem (np. „operacja”), 10 brzmiało podobnie, ale ich znaczenie było inne, wreszcie 10 pozostałych można było określić mianem neutralnych.
Wyniki eksperymentu potwierdziły występowanie selektywności uwagi. Okazało się, że matki z grupy badawczej rozpoznały istotnie więcej słów związanych ze stresem, niż matki z grupy kontrolnej. Zależność ta była obserwowalna jednak wyłącznie w próbach 1-3, gdzie poziom głośności eksponowanych słów był bardzo niski i niski. W próbach 4 i 5 różnice między grupami uległy zanikowi, co możemy tłumaczyć zarówno efektami uczenia, jak i wrastającej łatwości w rozpoznawaniu coraz głośniejszych bodźców.
PODSUMOWANIE
Badanie Parkinson i Rachmana (1980, za: Rachman, 2005) w przystępny sposób pokazało, że w obecności potencjalnego niebezpieczeństwa selektywność uwagi w obszarze sygnałów zagrożenia wzrasta. Uzyskane przez badaczy wyniki prezentują jednak wyłącznie bardzo ograniczony aspekt problemu, jakim jest zależność uwagi od lęku. Sama uwaga występuje bowiem w różnych typach i na różnych poziomach. Może być ona ukierunkowana na bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne, być świadoma lub nieświadoma czy też różnić się swoim charakterem (aktywny lub bierny). Ponieważ zarówno uwaga, jak i lęk stanowią nieprzebrane źródło inspiracji badawczych, z pewnością w przyszłości spodziewać się możemy wielu interesujących odkryć w zakresie ich wzajemnych interakcji.
ŹRÓDŁA:
- Holas P., i Brzezicka, A. (2009). Pamięć i uwaga w lęku: zniekształcenia na późnych etapach przetwarzania informacji. W: M. Fajkowska i B. Szymura (red.), Lęk: geneza, mechanizmy, funkcje (s. 158-189). Warszawa: Wydawnictwo SCHOLAR.
- Nęcka, E., Orzechowski, J., i Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Parkinson, L., i Rachman, S.J. (1980). Are intrusive thoughts subject to habituation? Behaviour Research and Therapy, 18, 409–418.
- Rachman, S. (2005). Zaburzenia lękowe. Grańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Wilson, E., i MacLeod, C. (2003). Contrasting Two Accounts of Anxiety-Linked Attentional Bias: Selective Attention to Varying Levels of Stimulus Threat Intensity. Journal of Abnormal Psychology 112(2), 212-218.