Problemy psychospołeczne kobiet, których mężowie są uzależnieni. Wyniki badań

We współczesnym świecie uzależnienie od środków psychoaktywnych jest jedną z istotniejszych kwestii, która wpływa nie tylko na życie osoby uzależnionej, ale także na jej bliskich. W szczególności odnosi się to do małżonków i dzieci, którzy są narażeni na wiele krzywd. Z jakimi problemami, uczuciami i emocjami boryka się żona alkoholika? Poniżej wyniki badań jakościowych przeprowadzonych w 2018 roku.

Uzależnienie powoduje poważne problemy dla danej osoby, jej rodziny oraz społeczeństwa, a także tworzy znaczące koszty dla rodziny i państwa. W systemie rodzinnym najbardziej wpływa na małżonków, rodziców i dzieci osoby uzależnionej. Mogą oni przeżywać złość, frustrację, niepokój, przerażenie, zamartwienie, depresję, wstyd i poczucie winy. Gdy osoba uzależniona zmienia swoje zwyczaje, rytuały i relacje, członkowie rodziny bezwiednie podążają w tym za nią.

W 2018 roku przeprowadzono badanie mające na celu zbadanie doświadczeń kobiet, których mężowie są uzależnieni od substancji psychoaktywnych. W badaniu wzięło udział 25 kobiet. Narzędziem badań był połowicznie ustrukturalizowany wywiad. Był on nagrywany bądź – w przypadku braku zgody na nagrywanie – spisywany słowo w słowo. W wyniku analiz wypowiedzi zostały poddane kategoryzacji. Wielokrotnie i w różny sposób sprawdzano adekwatność utworzonych kategorii.

Pierwszą z głównych kategorii było „psychologiczne załamanie rodziny”, która oznacza lukę w wymiarze psychologicznym i emocjonalnym rodziny. W skład tej kategorii wchodzi pięć subkategorii.

„Niedogodności psychologiczne” – odnoszą się do opisywanego przez badane stresu, niepokoju i depresji. Często martwiły się o to jak będzie wyglądała przyszłość ich oraz ich dzieci pod kątem edukacji i związków, skoro obecnie mąż jest skupiony tylko na używaniu substancji. Ponadto musiały kontynuować swoje zobowiązania zawodowe, pomimo doświadczania fizycznych objawów stresu. Podkategoria ta również odnosi się do stale doświadczanego niepokoju o nieodpowiednie czy nawet agresywne zachowanie męża wobec dzieci i o to, jak wpłynie to na ich psychikę. Wstyd, nieśmiałość i izolacja społeczna przyczyniała się do wystąpienia depresji u tych kobiet.

„Utrata granic w rodzinie” opisuje zmianę zachowań u uzależnionych mężów, która objawiała się obniżoną tolerancją na złość i agresywne zachowania (m.in. krzyki, rzucanie przedmiotami).

Kolejną podkategorią był „dom niezapewniający bezpieczeństwa rodzinie”. Uczestniczki opisywały niekontrolowane zachowania ze strony mężów, takie jak zranienia, pobicia czy atak nożem.

„Burzliwa rodzina” jest podkategorią odnoszącą się do silnego natężenia psychologicznego stresu, który był dla nich wyczerpujący.

Ostatnią podkategorią były „obawy przed przerwaniem abstynencji”, które były opisywane jako martwienie się, że zaprzestanie używania substancji nie będzie trwałe, że mąż zwiększy zamiast zmniejszyć ilość środka odurzającego, a także o przebieg spotkań z dawnymi znajomymi.

Drugą główną wyróżnioną kategorią były „niedogodności w życiu społecznym”. W tym przypadku podkategorie były trzy.

Pierwszą z nich była „próba utrzymania wizerunku rodziny”. Uczestniczki opisywały, jak ukrywały uzależnienie męża, ponieważ gdyby ktokolwiek się o nim dowiedział, to straciłyby zaufanie innych. Obawiały się utraty honoru w oczach członków rodziny i sąsiadów z powodu spełniania próśb i tolerowania mężów, więc starały się, by ich nałóg nie został zauważony.

Następną podkategorią było „społeczne piętno”. Zdecydowana większość kobiet opisywało postawę innych osób wobec nich jako obwinianie. Poza tym inni negatywnie postrzegają ich mężów, więc doświadczały zawstydzenia z powodu „nienormalnych” zachowań czy stanów fizycznych. Przeżywały też poczucie lekkiego upokorzenia i braku zaufania ze strony innych.

Ostatnią podkategorią była „społeczna izolacja rodziny”. Wg uczestniczek badania po ujawnieniu uzależnienia męża w niektórych przypadkach doszło do zerwania relacji z rodziną czy znajomymi. Kobiety doświadczały również braku bądź rzadkiej obecności mężów na przyjęciach, ograniczeń w spotkaniach z bliskimi z powodu nieprzewidywalności zachowania męża.

W innych badaniach wskazano, że małżonek osoby uzależnionej przechodzi przez pewne etapy. Na początku niedowierza w uzależnienie małżonka. Gdy zaczyna być tego pewien, wchodzi w fazę oporu. Obwinia siebie, pojawia się przygnębienie, nawet do poziomu nienawidzenia faktu, że żyje. Ukrywa uzależnienie małżonka i stale obawia się jego ujawnienia w gronie znajomych czy rodziny ze względu na swój lęk przed odrzuceniem. Może nawet tracić chęć do życia.

W jednym z badań ustalono, że około 65% żon osób uzależnionych doświadcza zaburzeń psychicznych, łagodnych zaburzeń nastroju czy lękowych, zaś u 43% owe zaburzenia nastroju są głębokie. Zbadano również, że martwienie się o problemy codzienne i przyszłość własną i dzieci jest jedną z częstszych kwestii stale istniejących w umyśle partnerów osób uzależnionych. Istotnie przyczynia się to do obniżenia poczucia pewności siebie tych osób. Wiele z nich martwi się również o to, że mąż podejmujący walkę z nałogiem powróci do niego. Obawy te znajdują potwierdzenie w znacznym odsetku osób łamiących abstynencję spośród tych, które zaczynają się leczyć.

W rodzinach, w których głową rodziny jest osoba uzależniona, zanika wzajemny szacunek. Wzrasta poziom wzajemnego wykluczania się pomiędzy członkami rodziny. Coraz bardziej ujawnia się nieobecność uzależnionego członka rodziny. Ma to destrukcyjny wpływ na relacje rodzinne. Małżonka i dzieci nie czują się komfortowo i bezpiecznie w sytuacjach towarzyskich z jego uczestnictwem. Dochodzi więc do upośledzenia wzajemnych relacji wewnątrzrodzinnych i rodziny z resztą społeczności. Członkowie rodziny czują się bardziej zawstydzeni i zażenowani, aniżeli dumni i swobodni.

Źródło:

Maghsoudi J., Alavi M., Sabzi Z., Manchen H., Experienced Psychosocial Problems of Women with Spouses of Substance Abusers: A Qualitative Study, Open Acces Macedonian Journal of Medical Sciences, 2019 Nov 15, 7(21) 3584-3591.