Jak rozwiązywać konflikty z dzieckiem w domu lub szkole? Co robić gdy dziecko nas nie słucha? Jakie metody stosować gdy zachowanie dziecka pozostawia wiele do życzenia?

Poniżej przedstawiamy metody pracy z trudnymi zachowaniami dzieci, z których mogą korzystać zarówno rodzice, jak i nauczyciele dziecka, gdyż współpraca między rodzicem, a nauczycielem to klucz do sukcesu.


1. Wyliczanie- czyli metoda 1-2-3

Metoda wyliczania została stworzona przez Thomasa Phelana i od początków jej ogłoszenia, jest z powodzeniem stosowana w wielu krajach świata. Celem metody 3-2-1 jest przerwanie aktualnie nieakceptowanego zachowania, a w następstwie uniknięcie negatywnych skutków. Najczęściej stosowana jest ona wtedy, kiedy dziecko wymusza, dokucza, czy dąsa się.

Metoda ta polega na nauczeniu dziecka reguły, która będzie obowiązywała zawsze, kiedy zachowa się w nieodpowiedni sposób. Najpierw dostanie ono 3 ostrzeżenia w postaci trzech słów: “raz, dwa, trzy” po których nastąpi konsekwencja. Wśród młodszych dzieci jest to często stosowana metoda przez rodziców (np.:” liczę do trzech, jeśli nie będziesz w łóżku to….”). Natomiast w niektórych szkołach są stosowane odmiany tej metody w postaci np. żółtych i czerwonych kartek.

Istotnym aspektem stosowania tej metody jest konsekwencja. Zarówno rodzic, jak i nauczyciel powinien używać jej za każdym razem, kiedy pojawi się niepożądane zachowanie, nad którym pracuje. Musimy pamiętać, że nawet jednorazowe “ugięcie się” od zastosowania metody może spowodować, że dziecko będzie starało się łamać reguły częściej, licząc na ponowne, ulgowe potraktowanie.

Metoda ta jest skuteczna szczególnie wśród młodszych uczniów, które często potrzebują wielokrotnego przypomnienia pewnej reguły. Natomiast nie oznacza to, że nie będzie ona skuteczna wśród starszych. Musimy pamiętać, że proces wychowania ma charakter ciągły - czyli te metody, które zostały dobrze wytłumaczone i konsekwentnie stosowane w dzieciństwie, mogą okazać się efektywne, kiedy nasze dziecko podrośnie.


2. Zasada Premacka dla starszych dzieciaków

Zasada Premacka, inaczej nazywana zasadą babci, jest to technika pozwalająca nam wykorzystać czynność, którą dziecko lubi wykonywać i poświęca na nią sporo czasu, dla wzmocnienia czynności, która jest dla takiego dziecka mniej ciekawa. Na przykład w sytuacji, kiedy dziecko na lekcji nie chce posprzątać ławki, a uwielbia rysować, możemy skorzystać z zasady Premacka i zanim zacznie się lekcja plastyki powiedzieć: “Jeśli posprzątasz teraz ławkę, będziesz mógł wcześniej zacząć rysować”. Z zasady babci wynika, że “przyjemność przed nauką czyni naukę karą, a przyjemność po nauce czyni naukę czynnością zyskowną” (Zimbardo, 2001).

Metoda ta może być wykorzystywana nie tylko w salach szkolnych, ale także w domu: “Na komputerze grają dzieci, które posprzątały pokój”/ “Deser jedzą te dzieci, które zjadły warzywa na obiad”.

UWAGA! Zasada ta będzie skuteczna tylko wtedy, jeśli NIE będziemy jej stosowali w odwrotny sposób. Czyli w sytuacji, kiedy dziecko mówi do nas: “ Pogram teraz, a posprzątam później” powinniśmy się NIE zgodzić! bo jeżeli powiemy: ”Dobrze możesz jeszcze pograć, ale potem poukładaj w pokoju” (odwrócona zasada)- to wzmacniamy odkładanie obowiązków na później.


3. Nagroda w każdym wieku

Nagrody stosowane są bardzo często zarówno przez nauczycieli jak i rodziców -“za zgłoszenie się do odpowiedzi dostaniesz plusa do dziennika”, a za “zjedzony obiad dostaniesz czekoladkę”. Kiedy nasze dziecko zmienia zachowanie, aby dostać nagrodę to wiemy, że jest ona dla niego atrakcyjna, a nasza metoda skuteczna. W ten sposób wpływamy na zachowanie dziecka i na jego zewnętrzną motywację.

Motywacja zewnętrzna jest ważna szczególnie na początku, kiedy uczymy dziecka wykonywania czynności, za którą nie przepada- kiedy dziecko ładnie zje warzywa na obiad, dostanie 1 kosteczkę czekolady. Wtedy nagroda w postaci czekoladki stanowi obiekt jego motywacji zewnętrznej, który będzie motywował go do zjedzenia obiadu. Jednakże w sytuacji, kiedy nagrody zabraknie, możliwe że dziecko odmówi zjedzenia obiadu, albo odpowie: “ale ja nie chcę czekoladki”. Co wtedy należy zrobić? Dlaczego nagroda może nie działać?
   


Przywileje, nagrody czy zestaw gwarantowany?

Najczęstszym powodem braku zainteresowania nagrodą jest ich nadmierne używanie. Dziecko, które dostaje czekoladkę codziennie od tygodnia, może już nie być nią zainteresowane. Aby uniknąć takiej sytuacji proponujemy podział “nagród” na 3 kategorie w zależności od częstotliwości zachowania dziecka: zestaw gwarantowany przez prawo, pakiet przywilejów i nagrody.

1. Zestaw gwarantowany przez prawo - są to wszelkie ‘benefity’, które nie są zależne od zachowania dziecka, a ich brak jest karany prawnie. Mówimy tu np. o dostarczeniu pokarmu dziecku lub zapewnienie dziecku miejsca do wypoczynku.

2. Pakiet przywilejów - są to wszelkie bonusy, które dziecko dostaje za przestrzeganie konkretnych zasad. Można je konsekwentnie odbierać za złamanie zasady, ale także odnawiać. Takie pakiety to zjedzenie słodyczy po obiedzie, czy codzienne oglądanie telewizji po wieczornej toalecie.

3. Nagrody - jest to wszystko to, co otrzymuje dziecko od dorosłego, gdy przestrzega zasad. Jednakże nagrody podlegają negocjacjom, gdyż działają na zasadach ustalanych między dzieckiem, a rodzicem/nauczycielem, które można modyfikować w trakcie. To właśnie odróżnia je od pakietu przywilejów - przywilej jest czymś “sztywnym” (“po posprzątaniu pokoju możesz oglądnąć dobranockę”), natomiast nagroda jest bardziej “elastyczna” (“ładnie posprzątałeś więc możesz oglądać dobranockę i jeszcze poczytam Ci bajkę przed snem”).

O tym jak w praktyce odróżnić pakiet przywilejów od nagrody czy jak negocjować z dzieckiem dowiecie się już w kolejnej części naszego artykułu!